Jak zaangażować młodych ludzi, aby byli częścią zmian środowiskowych. Partycypacja w edukacji ekologicznej

W dniach 21-22 listopada odbyła się dwudniowa konferencja online „Jak zaangażować młodych ludzi, aby byli częścią zmian środowiskowych. Partycypacja w edukacji ekologicznej”

Pierwszy dzień konferencji miał charakter międzynarodowy. Podsumowaliśmy działania podejmowane w projekcie „Participative Environmental Education” dzieliliśmy się dobrymi praktykami partycypacyjnej edukacji ekologicznej w Polsce, Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Drugi dzień konferencji miał charakter narodowy. Przedstawiliśmy partycypacyjne programy edukacji ekologicznej możliwe do zrealizowania w każdym z krajów realizujących projekt.

W wyniku uczestnictwa w tejże konferencji chciałbym podzielić się przemyśleniami na temat partycypacji w edukacji ekologicznej, ale nie tylko.

Różnice społeczne/regionalne/mentalne

Spotykając się w grupie osób na przykład w klasie, każdy z nas przyjmuje pewną postawę. Spotykamy osoby bardziej otwarte, inne zachowują dystans. Wynika to naszych charakterów, środowiska w którym się wychowaliśmy i innych czynników. Mówiąc o partycypacji w edukacji ekologicznej mówimy o zaangażowaniu, proponowaniu rozwiązań i aktywnym uczestnictwie. Nasze nastawienie, jako osób otwartych ułatwia nam zaangażowanie się w proces zmian oraz wypowiadanie własnego zdania. Nasze nastawienie, jako osób zdystansowanych wymaga przełamania naszych wewnętrznych barier, aby zabrać głos i wypowiedzieć swoje zdanie. Aby przez to wpłynąć na nasze otoczenie.

Wyrównanie poziomu nauczyciel uczeń

Bardzo trudnym do osiągnięcia elementem ułatwiającym partycypację w edukacji jest wyrównanie poziomu nauczyciel-uczeń. Pokolenia uczniów lat osiemdziesiątych i starsze mają wpojony autorytet nauczyciela oraz dystans, jaki dzieli nauczyciela od ucznia. Może to być barierą we wdrażaniu i realizowaniu edukacji opartej na partycypacji. Uczeń nie powinien czuć jakichkolwiek przeszkód przed wyrażaniem swojego zdania oraz czynnym udziale w procesie dokonywania zmian. Wydaje się trudnym do zrealizowania zadaniem utrzymanie autorytetu nauczyciela przy jednoczesnym budowaniu partnerstwa z uczniami, studentami. Wydaje się, że budowanie i utrzymywanie dystansu między nauczycielem, a uczniem może być barierą w realizowaniu partycypacyjnej edukacji. Może być nią także hierarchiczność systemu edukacji.

Budowanie hierarchicznego systemu edukacji oraz dystansu między nauczycielem, a uczniem sprzyja zjawisku opisanemu po raz pierwszy przez Pulo Freire, jako banking model of education w jego książce Pedagogy of the Oppressed.

Zamiast komunikować się, nauczyciel wydaje komunikaty i dozuje wiedzę, którą uczniowie cierpliwie przyjmują, zapamiętują i powtarzają. Jest to „bankowa” koncepcja edukacji, w której zakres działań dozwolonych studentom rozciąga się tylko na przyjmowanie, składanie i przechowywanie depozytów.

Wyznaczanie „na ochotnika”

Wszyscy znamy to żartobliwe powiedzenie, iż ktoś „został wyznaczony na ochotnika”. Rozważając cechy charakteru uczestników partycypacyjnego nauczania oraz przyjmowanie roli raczej obserwatora niż aktywnego uczestnika możemy zastanowić się nad metodami aktywizacji obserwatorów do roli aktywnych uczestników. Metodą taką może być wspomniane „wyznaczanie na ochotnika”, czyli wskazywanie uczniom konkretnych zadań i włączanie ich w proces dokonywania zmian. Uczniowie mogą w ten sposób identyfikować się z całym procesem, czy programem i uwalniać swój potencjał poprzez stawanie się aktywnymi członkami grupy. Oczywiście istnieje ryzyko osiągnięcia efektu przeciwnego do zamierzonego, jeśli „wyznaczając na ochotnika” zniechęcimy daną osobę do dalszych działań.

Czasy się zmieniają

Edukacja partycypacyjna charakteryzuje się zaangażowaniem uczestników w proces nauczania, wprowadzania zmian, podejmowania decyzji. Wymaga ona partycypacji. Osobiście pamiętam czasy, kiedy w dobrym tonie było, aby uczeń na lekcjach nie zabierał głosu, jeśli nie został o to poproszony. Były to czasy, kiedy funkcjonowała bardzo mała przestrzeń do wyrażania własnego zdania przez uczniów. Zadaniem i rolą uczniów było słuchanie nauczyciela i wypełnianie jego poleceń.

Czasy się zmieniają i podejście w tym obszarze także się zmienia, czemu próbujemy się przyjrzeć podczas realizacji projektu „Participative Environmental Education”. Zmieniają się także oczekiwania. Otóż obecnie, jeśli jesteś w klasie, grupie roboczej, zespole, gdzie omawiane jest jakiekolwiek zagadnienie w dobrym tonie jest, zupełnie inaczej niż dawniej, wyrażenie swojego zdania, zgłaszanie własnych pomysłów, zabieranie głosu. Jeśli w takiej sytuacji uczestnik jedynie przyjmuje informacje i nie wyraża swojego zdania może zostać uznany za słabe ogniwo zespołu.

Partycypacyjne podejście, a zadawanie pytań

Możemy założyć, że sposób zadawania pytań otwiera lub zamyka potencjał partycypacyjnej edukacji. Wydaje się, że edukacji partycypacyjnej sprzyjają pytania otwarte, pozostawiające katalog odpowiedzi, jako nieograniczony. Bez wątpienia pytania otwarte sprzyjają poszukiwaniu nowych rozwiązań oraz nowemu spojrzeniu na zagadnienie.

Podsumowanie

Realizacja projektu w międzynarodowym gronie pozwala odnieść podejście oraz stan realizacji partycypacyjnego modelu edukacji ekologicznej w poszczególnych krajach. Pomimo tego, że Polska, Węgry, Czechy i Słowacja należą do wspólnego regionu każdy z krajów może wnieść wartościowy wkład w realizację projektu oraz stać się punktem odniesienia dla innych.

Rola edukatora w podejściu partycypacyjnym w kontekście edukacji ekologicznej jest niezwykle ważna. Edukator powinien umieć dzielić się władzą ze słuchaczami, powinien umieć niwelować hierarchię nauczyciel-uczeń budowaną przez dziesięciolecia, jeśli nie przez setki lat. Edukator powinien przede wszystkim budować swój rzeczywisty autorytet, a nie polegać tylko na autorytecie formalnym, co w grupie mogłoby być czynnikiem hamującym rozwijanie modelu partycypacyjnego.

 

Autor: Jarosław Szczygieł

Fundator Fundacji dla Edukacji Ekologicznej organizacji, która wspólnie z liderem projektu EkoInkubator z Czech, Centrum Environmentálnych Aktivít ze Słowacji oraz Magyar Környezeti Nevelési Egyesület z Węgier realizowała projekt „Participative Environmental Education” wspierany w programie Erasmus+. Jednym z efektów projektu jest https://peehandbook.eu/.

Back to top button